سه‌تار از سازهاي زهي و مضرابي موسيقي ايراني است كه آن را با ناخن انگشت اشارهٔ دست راست مي‌نوازند. اين ساز، داراي ۴ سيم از جنس فولاد و برنج است كه به موازات دسته، از كاسه تا پنجه كشيده شده‌اند. سه‌تار داراي ۲۶ پردهٔ قابل حركت از جنس روده‌ي حيوانات يا ابريشم است. صداي آن ظريف و تو دماغي و تا حدودي غمگين است و وسعت صوتي آن نزديك به ۳ اكتاو است.
سه‌تار پيشتر هم‌خانواده با سازهايي چون دوتار و تنبور بوده است و امروزه به تار بسيار نزديك‌تر است. در موسيقي دستگاهي ايران استفاده از سه‌تار بسيار رواج دارد؛ گرچه بيشتر براي تك‌نوازي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اين ساز براي هر دستگاه كوك ويژه‌اي دارد ولي فاصلهٔ چهارم يا پنجم پايين رونده معمولاً بين سيم‌هاي اول و دوم ثابت است.
نوازندگان سه‌تار براي اجراي آن، در حالت نشسته روي زمين يا صندلي، كاسهٔ ساز را به صورت مورب و با زاويهٔ ۴۵ درجه روي ران راست قرار داده و با سر انگشتان دست چپ روي پرده‌ها (دستان‌ها) ي روي دستهٔ سه‌تار حركت مي‌كنند و با انگشت اشارهٔ دست راست خود به سيم‌ها ضربه مي‌رنند. معمولاً براي نوازندگي فقط انگشتان اشاره، مياني، حلقه و در بعضي موارد انگشت كوچك دست چپ استفاده مي‌شوند اما در آثار استادان، استفاده از انگشت شست براي پرده‌گيري روي سيم بم نيز كاربرد دارد.
در حين نوازندگي سه‌تار، مي‌توان با زخمه‌زدن نزديك به خرك، صدا را كمي زبر و خشن كرد؛ و با انجام اين كار نزديك به گلوي ساز، صدايي نرم و ملايم و اصطلاحاً پخته‌تر توليد مي‌شود.
تاريخچه
سه‌تار در گذشته سه سيم (تار) داشته و اكنون چهار سيم دارد كه سيم سوم و چهارم آن نزديك به هم قرار دارند و هم‌زمان نواخته مي‌شوند و مجموعهٔ آن دو را معمولاً سيم «بم» مي‌نامند. با گذشت زمان كساني چون ابونصر فارابي، ابوعلي سينا، صفي الدين ارموي و از متأخران ابوالحسن خان صبا لزوم افزايش يك سيم ديگر به اين ساز را درك كرده و سه‌تارهاي امروزي داراي چهار سيم هستند (اين سيم از نظر تاريخي سيم چهارم است ولي سيم سوم خوانده مي‌شود). سيم سوم سه تار به سيم مشتاق معروف است و به روايتي از ابوالحسن صبا اين سيم را نخستين بار درويشي به نام مشتاق علي شاه به اين ساز افزوده است.
برخي از جمله عده‌اي از عرفاً به آن «اوتار» نيز مي‌گويند.
چند مجسه گلي پيداشده در منطقه باستاني هفت تپه و معبد بزرگ "چغازنبيل" واقع در استان خوزستان، نوازنده اي را نشان مي دهند كه ساز او شباهت زيادي به سه تار امروزي دارد. اين نقش هاي برجسته مربوط به 1500 سال پيش از ميلاد مسيح، حكايت از رواج سازي به نام تنبور در آن روزگار مي كنند.
نام سه تار در اشعار شاعران كهن خيلي زياد به كار رفته است و حتي به "سه تاي" باربد موسيقيدان نامدار حكومت ساساني در پيش از اسلام اشاره مي كنند. حكيم ابونصر فارابي نيز در حدود 940 ميلادي با نگارش كتاب معروف اش به نام موسيقي الكبير از سازي به نام تنبور نام مي برد. وي با ذكر جزئيات اين ساز و حتي نقاشي كردن شكل آن ها در كتابش، انواع تنبورهاي رايج زمان خود را طبقه بندي كرده است. شكل ظاهري تنبورهاي زمان فارابي با سه تار امروزي شباهت بسيار زيادي دارد و نشان مي دهد سه تار از اين سازها الگو برداري شده است.
تنبور كه به نوعي جد سه تار محسوب مي شود، از قديم با استفاده از تمام انگشتان دست، نواخته مي شد و همچنان به همان شيوه صدا مي دهد.
اما سه تار تنها ساز ايراني است كه با ناخن انگشت اشاره نواخته مي شود و نوازندگي آن به شكل و شيوه امروزي پيشينه زيادي ندارد. در نقاشي هاي كاخ چهلستون اصفهان متعلق به دوره حكومت صفويه، سازي شبيه به سه تار ديده مي شود. ولي در مقايسه با سه تار امروزي، سيم هاي بيشتري دارد. شش عدد گوشي درنقاشي دوره صفوي نشان مي دهد كه اين ساز شش سيمه بوده است.
سه تار، سازي از خانواده سازهاي زهي مضرابي است. در قديم چون سه عدد تار يا سيم يا زه داشت، به آن سه تار گفته اند. اما درعصر حاضر همه سه تارهاي شناخته شده، داراي چهارسيم اند. مي گويند سيم چهارم را درويشي به نام مشتاق عليشاه از اهالي كرمان در دوره زنديه بر آن افزود و چون قابليت هاي نوازندگي ساز افزايش يافت، به سرعت در بين نوازندگان اين ساز پذيرفته شد. گستره صدا دهي اين ساز دو و نيم هنگام (octave) و حجم صداي آن بسيار كم است و كيفيت صدايش به گونه اي است كه بيشتر نوازندگان در خلوت خويش بدان مي پردازند. سه تارغالباً به عنوان ساز تكنواز نواخته مي شود، ولي امروزه با وجود دستگاه هاي تقويت كننده امكان به كار گيري اين ساز در گروه هاي مختلف وجود دارد.
نمونه 1: نوازنده عهد باستان 2000 سال پيش از ميلاد مسيح پيدا شده در منطقه شوش، استان خوزستان
نمونه 2: نوازنده تنبور عهد باستان مربوط به 1500 سال پيش از ميلاد مسيح پيدا شده در منطقه هفت تپه استان خوزستان
نمونه 3: تنبور خراساني از كتاب موسيقي الكبير فارابي
نمونه 4: تنبور بغدادي از كتاب موسيقي الكبير فارابي
نمونه 5: شيوه نواختن تنبور با پنج انگشت
نمونه 6: نوازنده دوره صفوي با سازي شبيه سه تار كه شش سيم دارد
- ۲,۹۲۵ بازديد
- ۱ نظر
سه تار چیست؟
سه‌تار از سازهای مضرابی موسیقی ایرانی است که در ساخت آن از چوب، فلز، زه یا نخ نایلون استفاده می شود. وسعت سه تار نزدیک به سه اکتاو است. سه‌تار را را معمولاً با مضراب نمی‌نوازند بلكه با ناخن (انگشت سبابه)، نواخته می‌شود.آموزش تصویری نت های موسیقی به کودکان
اجزای سه تار
1- کاسه
کاسه ی این ساز تقریبا کروی و مانند گلابی می باشد که از وسط به دو نیم کرده باشند. جنس این بخش معمولا از چوب درخت توت می باشد. روی کاسه ساز صفحه ی نازکی از جنس چوب قرار می گیرد که بر روی آن نزدیک دسته ی ساز سوراخ هایی برای خروج صدا از کاسه ی ساز وجود دارد.آموزش گیتار
2- خرک
خرک نیز از جنس چوب به طول تقریبی 4 سانتی متر و ارتفاع تقریبی 7 میلی متر است محل ارتعاش آزاد سیم یعنی فاصله بین خرک تا شیطانک 63 سانتی متر است. آموزش سه تار